Gaslighting

Δεν είσαι τρελός, είσαι θύμα gaslighting

Σας έχει τύχει ποτέ να υποστηρίζετε κάτι και ο απέναντί σας να παρουσιάζει μια τελείως διαφορετική εκδοχή θέλοντας να σας πείσει ότι δεν θυμόσαστε καλά ή ακόμα και ότι δεν ξέρετε τι λέτε; Και εκεί που ήσασταν σίγουροι για τα λεγόμενά σας ξαφνικά αρχίζετε να αμφιβάλετε, για το εάν θυμάστε καλά, για το εάν καταλάβατε καλά, για το εάν υπερβάλλετε… με λίγα λόγια να αμφιβάλετε για τον ίδιο σας τον εαυτό… Αυτό λοιπόν είναι το «gaslighting».

Η αρχική έμπνευση του όρου προέκυψε μέσω του θεατρικού έργου του Πάτρικ Χάμιλτον το 1938 με τίτλο “Gaslight”, στο οποίο ο πρωταγωνιστής προσπαθεί να πείσει την γυναίκα του ότι είναι τρελή και φαντάζεται πράγματα. Έκτοτε, χρησιμοποιείται σε ψυχιατρικές κλινικές και ερευνητικές μελέτες ενώ φαίνεται να έχει τόσο κοινωνικές όσο και πολιτικές προεκτάσεις.

Το gaslighting είναι μια ακόμα μορφή ψυχολογικής χειραγώγησης που σκοπό έχει να κάνει ένα άτομο, ή και ομάδα, να αμφιβάλει σχετικά με την κρίση, την αντίληψή, τη μνήμη ακόμα και την λογική του με αποτέλεσμα να υποχωρήσει στα λεγόμενα του θύτη.

Πρόκειται ίσως για την πιο επικίνδυνη μορφή κακοποίησης καθώς υπονομεύει την ψυχική σταθερότητα του θύματος, με τον θύτη να στοχεύει στην διατάραξη της διανοητικής ισορροπίας και στην πλήξη της αυτοπεποίθησης και αυτοεκτίμησής του θύματος. Αυτό επιτυγχάνεται με την διαρκή και σταθερή άρνηση των γεγονότων, την διαστρέβλωσή της πραγματικότητας μέσω παραπλάνησης ώστε το θύμα να αρχίσει να αμφιβάλει για τις πεποιθήσεις του ακόμα και για την ψυχική του υγεία.

Σχετικά με το προφίλ του θύτη, πρόκειται συνήθως για άτομα με τάσεις αποφυγής των ευθυνών αλλά και των δυσάρεστων καταστάσεων που αρέσκονται να υπερβαίνουν τα κοινωνικά ήθη, να παραβιάζουν τους νόμους και να ζουν εις βάρος των άλλων. Συνήθως ανασφαλή, απόλυτα πειστικά με υψηλή κοινωνική αναγνώριση, οξυδερκή όπου συνήθως μέσω της σαγήνης καταφέρνουν να πείσουν το θύμα τους ότι έχουν δίκιο. Δεν είναι τυχαίο ότι η συμπεριφορά αυτή παρατηρείται σε άτομα με έντονα ναρκισσιστικά στοιχεία. Με την μέθοδο λοιπόν της προβολής επάνω στους άλλους διατηρούν τον έλεγχο στη σχέση. Με τελικός στόχο να κάνουν το θύμα να αμφιβάλλει για οποιαδήποτε κίνηση και έτσι να γίνεται όλο και περισσότερο εξαρτώμενο από εκείνους. 

Η τακτική που ακολουθεί ο θύτης μπορεί να είναι είτε άμεση προσπαθώντας να έχει τον πλήρη έλεγχο των σκέψεων, συναισθημάτων του θύματος είτε έμμεση, κακοποιώντας το ψυχολογικά μέσω παρενοχλητικών ή πιεστικών μεθόδων. Μια ακόμα τακτική του θύτη είναι να υποβιβάσει την αυτοεκτίμηση του θύματος με στόχο να το απομονώσει από τον ευρύτερο κύκλο του και να το κάνει να αισθανθεί ανάξιο προσοχής και ενδιαφέροντος.

Εντύπωση κάνει το γεγονός ότι σύμφωνα με έρευνες οι περιπτώσεις όπου ο θύτης προσπαθεί να πλήξει συνειδητά το θύμα είναι ελάχιστες (μόλις 1%) ενώ πάνω από ένα 20% το χρησιμοποιεί σαν μηχανισμό άμυνας. Δεν είναι λίγες οι φορές μάλιστα όπου ο θύτης έχει υπάρξει ο ίδιος έχουν θύμα κακοποίησης ή παραμέλησης κατά τα παιδικά του χρόνια.

Τώρα σχετικά με το γιατί τα θύματα τείνουν να υιοθετούν και να συμπεριλαμβάνουν τα εξωτερικά ερεθίσματα που οι άλλοι προβάλουν προς αυτά, πρόκειται για μια εξαιρετικά σύνθετα δομημένη διαμόρφωση η οποία συνδυάζει πληροφορίες από πολλά στοιχεία της ψυχικής σύστασης του θύματος. Σύμφωνα με μελέτη του 1994 αυτό περιγράφεται και ως προβολική αναγνώριση (projective identification). Σε μια πρώτη και σύντομη απόπειρα αναγνώρισης κάποιων κοινών χαρακτηριστικών, τα υψηλότερα ποσοστά καταγράφονται σε άτομα με συναισθηματικές δυσκολίες, συνήθως γυναίκες, όπως εξάλλου και σε όλα τα είδη κακοποίησης, με χαμηλή αυτοπεποίθηση, αυτοεκτίμηση, με τάσεις παραίτησης, ενώ δεν έχει επιβεβαιωθεί ακόμα η συσχέτιση μεταξύ χειραγώγησης και μορφωτικού επιπέδου. Επίσης ιδιαίτερα επιρρεπείς φαίνεται να είναι άτομα που έχουν κακοποιηθεί ή/και παραμεληθεί στο παρελθόν καθώς δεν είναι σχεδόν ποτέ σίγουροι για το αν πρέπει να θυμώσουν ή είναι κάτι που τους αξίζει.

Το φαινόμενο του gaslighting μπορεί να παρατηρηθεί σε οποιαδήποτε σχέση, συντροφική, γονική, κοινωνική, επαγγελματική κ.ο.κ. Πρόκειται, όπως είπαμε, ίσως για την πιο επικίνδυνη μορφή χειραγώγησης καθώς σε περίπτωση μακροχρόνιας έκθεσης μπορεί να οδηγήσει σε κατάθλιψη ή αποφευκτική διαταραχή προσωπικότητας.

Και εάν διαβάζοντας το άρθρο αναρωτιέστε εάν ποτέ έχετε πέσει και εσείς θύμα gaslighting αυτά είναι μερικά από τα πιο συνήθη χαρακτηριστικά του.

• Απόκρυψη πληροφοριών από το θύμα.
• Αντιπαράθεση με παράθεση πληροφοριών οι οποίες ταιριάζουν με την οπτική που επιδιώκει ο θύτης.
• Απαξίωση των πληροφοριών που του παρουσιάζονται.
• Προφορική κακοποίηση, συνήθως με υπό την μορφή αστεϊσμού.
• Παρεμπόδιση και εκτροπή της προσοχής του χρήστη από εξωτερικές/τρίτες πηγές και συμμετοχές.
• Μείωση της αξίας του θύματος.
• Υπονόμευση του θύματος μέσω βαθμιαίας εξασθένησης των διαδικασιών σκέψης του

Σχετικά με το πώς θα το χειριστείτε, να θυμάστε το πιο σημαντικό είναι να ελέγχετε, με άτομα εμπιστοσύνης σας, την πραγματικότητα και τις δικές σας αντιδράσεις επάνω σε αυτή. Να μην αφήνετε κανέναν να μειώνει την αντίληψη, την κρίση, τις συναισθηματικές σας αντιδράσεις, δεν χρειάζεται να λογοδοτείτε πουθενά για το πώς νιώθετε. Να απομακρυνθείτε, εάν είναι δυνατό, από το συγκεκριμένο άτομο. Για πιο σοβαρές και χρόνιες περιπτώσεις, καλό θα ήταν να αναζητήσετε την βοήθεια κάποιου ειδικού.

Πηγές:

Calef, V., & Weinshel, E. M. (1981). Some clinical consequences of introjection: Gaslighting. The Psychoanalytic Quarterly, 50(1), 44-66.

Abramson, K. (2014). Turning up the Lights on Gaslighting. Philosophical Perspectives, 28(1), 1-30.

McKinnon, R. (2017). Gaslighting as epistemic injustice. The Routledge handbook of epistemic injustice, 167.

https://el.wikipedia.org/wiki/Gaslighting_(%CF%88%CF%85%CF%87%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%AF%CE%B1)